Gemi geri dönüşümde kira sözleşmesi engeli

Gemi Geri Dönüşüm Sanayicileri Derneği Başkanı Kamil Önal, AB Gemi Geri Dönüşüm Yönetmeliği ve Hong-Kong sözleşmesi yaptırım ve uygulamalarına uyumlu faaliyetler içinde bulunan tesislerinin, özellikle AB bayraklı armatör ve denizcilik firmalarının önümüzdeki dönemde tercih edeceği önemli bir söküm merkezi olacağını işaret etti

Gü­nü­müz­de doğal kay­nak­lar aza­lır­ken geri dö­nü­şüm büyük önem ka­za­nı­yor. Dünya üze­rin­de yüzde 98’i çelik bu­nun­da yüzde 95’i ye­ni­den kul­la­nı­la­bi­lir madde olan bir hurda bu­lun­ma­dı­ğı için gemi geri dö­nü­şüm sek­tö­rü eko­no­mik ve çev­re­sel açı­dan ön plana çı­kı­yor. Sek­tö­rün yıl­lık eko­no­mik bü­yük­lü­ğü ise 300-350 mil­yon dolar. 2019 yı­lın­da Asya ül­ke­le­ri için­de 3. sı­ra­da yer alan Tür­ki­ye, 650 bin ton çelik ağır­lı­ğın­da ge­mi­nin sö­kü­mü­nü ya­pa­rak ka­pa­si­te ve ça­lı­şan sa­yı­sı açı­sın­dan dünya gemi geri dö­nü­şüm te­sis­le­ri içe­ri­sin­de önem­li yer teş­kil edi­yor. Sek­tör bin 200 ki­şi­ye di­rekt, do­lay­lı ola­rak 10 bin ki­şi­ye is­tih­dam sağ­lı­yor.

Pan­de­mi ön­ce­si Şubat ayı­nın ilk haf­ta­sın­da ton ba­şı­na 270 dolar olan gemi hurda fi­yat­la­rı­nın, ko­ro­na virüs sal­gı­nı­nın demir çelik sek­tö­rün­de­ki glo­bal et­ki­le­ri ne­de­niy­le 210 do­la­ra kadar ge­ri­le­di­ği­ni kay­de­den Gemi Geri Dö­nü­şüm Sa­na­yi­ci­le­ri Der­ne­ği Baş­ka­nı Kamil Önal, ül­ke­mi­zin yıl­lık or­ta­la­ma 19 mil­yon ton hurda ile dün­ya­nın en büyük demir çelik it­ha­lat­çı­la­rın­dan biri ol­du­ğu­nu ve hurda te­mi­nin­de dışa ba­ğım­lı­lı­ğın ve it­ha­la­tın dü­şü­rül­me­si­nin önem­li bir husus ol­du­ğu­nu söy­le­di.
Dünya üze­rin­de büyük bir re­ka­be­tin baş­la­dı­ğı­nı ve bu sü­reç­te fir­ma­la­rın ka­lı­cı ya­tı­rım­lar yap­ma­sı­nın büyük önem ta­şı­dı­ğı­nı vur­gu­la­yan Önal, sek­tö­rün önün­de­ki en önem­li en­ge­lin 2026 yı­lın­da sona erecek kira söz­leş­me­le­ri­nin ol­du­ğu­na dik­kat çekti.
Eylül ayı iti­ba­riy­le te­sis­le­ri­ne 603 bin ton çelik ağır­lı­ğın­da 87 gemi gel­di­ği­ni ve yıl sonu he­def­le­ri­nin 750 bin tonu aş­tı­ğı­nı be­lir­ten Önal, sek­tör­de­ki ge­liş­me­le­re ışık tuttu.

Der­ne­ği­niz hak­kın­da bilgi ve­re­rek, fa­ali­yet­le­ri­niz­den bah­se­der mi­si­niz?
Ül­ke­miz­de en büyük so­run­lar­dan biri; çevre ve iş sağ­lı­ğı açı­sın­dan risk teş­kil eden sek­tör­ler­de ör­güt­len­me, plan­la­ma ek­sik­li­ği, fa­ali­yet­le­rin dü­zen­siz­li­ği ve di­sip­lin içe­ri­sin­de ya­pı­la­mı­yor ol­ma­sı­dır. Ya­şa­nan çevre kir­li­lik­le­ri ve iş ka­za­la­rı­nın baş­lı­ca se­be­bi budur. Dev­le­tin il­gi­li bi­rim­le­ri­nin elin­de­ki im­kân­lar­la bin­ler­ce iş­let­me­yi her an de­net­le­me­si, fa­ali­yet­le­ri­ni iz­le­me­si müm­kün gö­zük­me­mek­te­dir. Te­sis­ler fa­ali­yet alan­la­rın­da ör­güt­le­ne­rek, kendi oto kont­rol me­ka­niz­ma­la­rı­nı kur­ma­la­rı ve iş­let­me­le­ri ge­rek­mek­te­dir. Bu kap­sam­da 2001 yı­lın­da der­nek, mer­ke­zi­ni Ali­ağa Gemi Söküm böl­ge­si­ne ta­şı­ya­rak ör­güt­len­miş, ça­lış­ma ko­şul­la­rı­nı dü­zelt­me, çevre ve iş sağ­lı­ğı ile il­gi­li tüm ku­ral­la­ra uyma ka­rar­lı­ğı ile bu­gün­kü ba­şa­rı­nın te­mel­le­ri­ni at­mış­tır. Der­ne­ği­miz ilk ic­ra­at ola­rak Atık Yö­ne­tim Mer­ke­zi­ni kurdu ve Tür­ki­ye de ilk defa Çevre ve Şe­hir­ci­lik Ba­kan­lı­ğın­dan ‘Böl­ge­sel Atık Yö­ne­ti­mi’ izni aldı.
Der­nek fa­ali­yet ve uy­gu­la­ma­la­rı diğer ül­ke­ler için örnek model ola­rak çe­şit­li ör­güt­ler ta­ra­fın­dan dile ge­ti­ril­di. Bu yıl­lar­dan iti­ba­ren der­ne­ği­miz ta­ra­fın­dan baş­la­tı­lan eği­tim ve bi­linç­len­dir­me se­fer­ber­li­ği ile iş ka­za­la­rı ve çevre et­ki­le­ri alı­nan ted­bir­ler sa­ye­sin­de ön­len­di / mi­ni­mum se­vi­ye­ye in­di­ril­di.
Bugün böl­ge­sel atık yö­ne­tim hiz­me­ti ya­nın­da, tam do­na­nım­lı am­bu­lan­sı, it­fa­iye aracı deniz kir­li­lik­le­ri­ne acil mü­da­ha­le ko­or­di­nas­yo­nu, ekip­man des­te­ği ve eği­tim fa­ali­yet­le­ri ile üye­le­ri­ne hiz­met edi­yor. Yıl­lar içe­ri­sin­de Çevre ve Şe­hir­ci­lik Ba­kan­lı­ğı, Ter­sa­ne­ler ve Kıyı ya­pı­la­rı Genel Mü­dür­lü­ğü ve Der­nek yet­ki­li­le­ri ile söküm alan­la­rın­da­ki çevre ve iş sağ­lı­ğı ya­tı­rım ve ted­bir kri­ter­le­ri be­lir­len­di. Kri­ter­le­re uyma ko­nu­sun­da ka­rar­lı­lık gös­te­ren fir­ma­lar sek­tö­rün ge­le­ce­ği adına zor gün­ler­de öz kay­nak­la­rın­dan yap­tık­la­rı ya­tı­rım­lar­la der­nek ön­der­li­ğin­de re­ha­bi­li­te olma ka­rar­lı­lık­la­rı­nı gös­ter­di­ler. Der­nek, ya­tı­rım­la­rın her aşa­ma­sın­da da­nış­man gibi görev ya­pa­rak, üye­le­ri­nin ka­rar­lı­lık­la­rı­na des­tek olu­yor.

Katma de­ğe­ri yük­sek olan bu sek­tör­de yıl­lık işlem ka­pa­si­te­niz nedir? Sek­tör ne kadar gelir sağ­lı­yor?
Sek­tö­rü­müz yıl­lık 1 mil­yon çelik ağır­lı­ğın­da (LDT) ka­nıt­lan­mış gemi geri dö­nü­şüm ka­pa­si­te­si ile hurda ge­mi­le­rin çevre ve iş sağ­lı­ğı­na uyum­lu gemi geri dö­nü­şü­mü için önem­li bir adres. Üye fir­ma­la­rı­mız, ka­pa­si­te­le­ri­ni iki ka­tı­na çı­kar­ma be­ce­ri­si­ne / iş gü­cü­ne sahip. Sek­tö­rü­mü­zün yıl­lık eko­no­mik bü­yük­lü­ğü ise 300-350 mil­yon dolar.

Son dö­nem­de te­sis­le­ri­ni­ze kaç adet kur­va­zi­yer ge­mi­si geldi? Bu ge­mi­le­rin geliş se­bep­le­ri nedir? Ge­mi­le­rin başta as­best olmak üzere teh­li­ke­li atık açı­şın­dan de­ğer­len­dir­me­si­ni ya­pa­bi­lir mi­si­niz?
2020 yılı için­de te­sis­le­ri­mi­ze 5 adet kur­va­zi­yer ge­mi­si geldi. Bu sa­yı­nın art­ma­sı bek­le­ni­yor. Bu ge­mi­le­rin top­lu­ca hur­da­ya çık­ma­la­rı­nın ana se­be­bi­nin pan­de­mi kay­nak­lı ol­du­ğu­nu söy­le­ye­bi­li­rim. Ulus­la­ra­ra­sı atık ra­por­la­rı ile gelen ve ül­ke­miz­de söküm ön­ce­si uz­man­la­rı­mız ile teyit edi­len ge­mi­le­rin as­best ve diğer teh­li­ke­li atık­lar yö­nün­den gemi geri dö­nü­şüm ta­bi­ri ile yeşil ge­mi­ler ol­du­ğu­nu tes­pit etmiş bu­lun­mak­ta­yız.

2020 yı­lın­da baş­la­yan pan­de­mi sek­tö­re nasıl yan­sı­dı? Yakın ge­le­cek­te­ki he­def­le­ri­niz nedir?
Pan­de­mi sü­re­cin­de te­sis­ler­de ge­rek­li ön­lem­ler alı­na­rak fa­ali­yet­le­re devam edi­li­yor. Pan­de­mi ön­ce­si Şubat ayı­nın ilk haf­ta­sın­da ton ba­şı­na 270 dolar olan gemi hurda fi­yat­la­rı­nın ko­ro­na virüs sal­gı­nı­nın demir çelik sek­tö­rün­de­ki glo­bal et­ki­le­ri ne­de­niy­le 210 do­la­ra kadar ge­ri­le­di.
Yılın ilk üç ayın­da 31 adet gemi te­sis­le­re ge­ti­ri­le­rek sö­kü­me alın­dı. Bu sü­reç­te böl­ge­de­ki demir çelik fab­ri­ka­la­rı­nın hurda ham­mad­de ih­ti­yaç­la­rı kar­şı­lan­dı. Ko­ro­na vi­rüs­le mü­ca­de­le sü­re­cin­de üre­tim ve is­tih­da­mı ko­ru­ma ka­rar­lı­lı­ğı gös­te­ril­di. Bu sü­reç­te ge­mi­le­rin sa­de­ce rö­mor­kör ye­de­ğin­de (per­so­nel­siz) ge­ti­ril­me­si kay­nak­lı ola­rak bağ­lan­tı­lar­da bek­le­me so­nu­cu yılın ilk 3 ayın­da (150 bin ton) 2019 yılı ilk üç ayına göre (290 bin ton) 140 bin ton­luk düşüş tes­pit edil­di.
Yılın ilk üç ayın­da­ki düşüş Ha­zi­ran–Tem­muz-Ağus­tos ay­la­rın­da te­la­fi edil­di. Eylül ayı iti­ba­riy­le te­sis­le­ri­mi­ze 603 bin ton çelik ağır­lı­ğın­da 87 gemi geldi. Yıl sonu he­de­fi­miz 750 bin tonu aş­mak­tır.

Gemi geri dö­nü­şüm sa­na­yi­si­nin ülke eko­no­mi­si­ne kat­kı­sı­nı de­ğer­len­di­rir mi­si­niz?
Gemi geri dö­nü­şüm sek­tö­rü, de­niz­ci­lik sek­tö­rü­nün iç di­na­mik­le­ri­ne olum­lu et­ki­li­yor. Filo tonaj sa­yı­sı­nı den­ge­le­ye­rek nav­lun fi­yat­la­rı­na etki eder. Gemi inşa sa­na­yi­nin yeni si­pa­riş­ler al­ma­sı­nı sağ­lar. Bu sap­ta­ma; nav­lun be­del­le­ri­nin yal­nız­ca eko­no­mik ak­ti­vi­te­ye bağlı ol­ma­dı­ğı­nı aynı za­man­da sek­tör­de­ki gemi tonaj ek­sik­li­ği ya da faz­la­lı­ğı ile il­gi­li ol­du­ğu­nu gös­ter­me­si açı­sın­dan önem­li.
Ül­ke­miz yıl­lık or­ta­la­ma 19 mil­yon ton hurda ile dün­ya­nın en büyük demir çelik it­ha­lat­çı­la­rın­da biri. Hurda te­mi­nin­de dışa ba­ğım­lı­ğın ve it­ha­la­tın dü­şü­rül­me­si önem­li bir husus. Gemi Geri Dö­nü­şüm sek­tö­rü­nün eko­no­mi­ye kat­kı­la­rı­nı üç temel baş­lık­ta in­ce­le­ye­bi­li­riz. İlk ola­rak ham­mad­de açı­sın­dan bak­tı­ğı­mız­da, demir çelik fab­ri­ka­la­rı ve had­de­ha­ne­ler hurda ham­mad­de ih­ti­yaç­la­rı­nı sağ­lı­yor. Ay­rı­ca hurda ham­mad­de it­ha­la­tı­nın dü­şü­rül­me­si­ne ve yassı demir çelik ma­mul­le­ri­nin üre­tim ka­li­te stan­dart­la­rı­nın ar­tı­rıl­ma­sı­na katkı sağ­lar.
Katma değer açı­sın­dan ise demir çelik fab­ri­ka­la­rı­nın ithal hurda ham­mad­de te­da­rik ma­li­yet­le­rin dü­şü­rül­me­si so­nu­cu döviz ta­sar­ru­fu sağ­lı­yor.
Sek­tör, bin 200 ki­şi­ye di­rekt, gemi geri dö­nü­şü­me bağlı ola­rak ge­li­şen; gemi yan sa­na­yi, tekne bakım/tamir sa­na­yi, had­de­ha­ne­ler, mü­te­ah­hit­ler, ta­şe­ron­lar, nak­li­ye­ci­ler ve yar­dım­cı hiz­met­ler ile bir­lik­te 10 bin ki­şi­ye do­lay­lı is­tih­dam sağ­lı­yor.

Sek­tö­rün Tür­ki­ye’deki ve dün­ya­da­ki yeri nedir? Dünya pa­za­rın­da­ki re­ka­bet­te ken­di­ni­zi nasıl ko­num­lan­dı­rı­yor­su­nuz?
Ak­de­niz ça­na­ğın­da legal bir sek­tör ola­rak fa­ali­yet gös­te­ren Türk Gemi Geri Dö­nü­şüm Sa­na­yi, çevre ve iş sağ­lı­ğı en iyi uy­gu­la­ma­la­rı ile AB bay­rak­lı ve diğer ge­mi­le­rin geri dö­nüş­tü­rü­le­ce­ği bir ülke ola­rak her zaman ter­cih edi­li­yor.
Ül­ke­miz; gemi geri dö­nü­şüm sa­na­yi­nin kolay bu­lu­na­bi­lir ka­li­fi­ye iş gü­cü­ne sahip ol­ma­sı, Av­ru­pa pa­za­rı­na ya­kın­lı­ğı ve Ak­de­niz ça­na­ğın­da gemi geri dö­nü­şüm en­düst­ri­si­ne sahip tek ülke ol­ma­sı açı­sın­dan avan­taj­lı. Te­sis­le­ri­nin toplu ola­rak Ali­ağa böl­ge­sin­de bu­lun­ma­sı, OECD Üyesi olun­ma­sı, Basel söz­leş­me­si uy­gu­la­ma­la­rı­na tam uyum, Atık Yö­ne­tim sağ­lık ve iş gü­ven­li­ği en iyi uy­gu­la­ma­lar, OECD için­de­ki dev­let ge­mi­le­ri­nin sö­kü­mü, glo­bal bü­yü­me­nin ya­vaş­la­ma­sı ve der­nek ça­tı­sı al­tın­da örnek ör­güt­len­me­si gibi önem­li avan­taj­la­ra sahip.
2019 yı­lın­da 650 bin ton çelik ağır­lı­ğın­da ge­mi­nin sö­kü­mü ya­pı­la­rak ka­pa­si­te ve ça­lı­şan sa­yı­sı açı­sın­dan dünya gemi geri dö­nü­şüm te­sis­le­ri içe­ri­sin­de önem­li yer teş­kil eden ül­ke­miz diğer Asya ül­ke­le­ri için­de ise 3. sı­ra­da yer aldı.
AB Gemi Geri Dö­nü­şüm Yö­net­me­li­ği ve Hong-Kong söz­leş­me­si yap­tı­rım ve uy­gu­la­ma­la­rı­na uyum­lu fa­ali­yet­ler için­de bu­lu­nan te­sis­le­ri­mi­zin özel­lik­le AB bay­rak­lı ar­ma­tör ve de­niz­ci­lik fir­ma­la­rı­nın önü­müz­de­ki dö­nem­de ter­cih ede­ce­ği önem­li bir söküm mer­ke­zi ola­ca­ğı bir ger­çek.
Önü­müz­de­ki yıl­lar­da diğer söküm ül­ke­le­ri ile yoğun bir re­ka­be­tin ya­şa­na­ca­ğı yad­sı­na­maz bir ger­çek ola­rak gö­rü­lü­yor. Bu re­ka­be­tin söküm fa­ali­yet­le­rin­de çevre ve işçi sağ­lı­ğı­nın ko­run­ma­sı­na önem­li kat­kı­la­rı ola­cak.

Sek­tör­de kar­şı­laş­tı­ğı­nız zor­luk­lar ne­ler­dir?
Gemi söküm fa­ali­yet­le­ri işin do­ğa­sı olan par­ça­la­ma fa­ali­yet­le­ri ne­de­niy­le, gör­sel açı­dan de­za­van­taj­lı bir du­rum­da. Yıl­lar­ca 3. dünya ül­ke­le­ri­nin yap­tı­ğı ‘diğer ül­ke­le­rin çö­pü­nü alı­yo­ruz’ şek­lin­de olu­şan ka­mu­oyu al­gı­sı­nın doğru ol­ma­dı­ğı, AB bay­rak­lı ge­mi­le­rin sö­kü­mü­ne talip olan Av­ru­pa ül­ke­le­rin­de fa­ali­yet­te bu­lu­nan 20’den fazla gemi geri dö­nü­şüm te­si­si ile an­la­şıl­dı.
Doğal kay­nak­la­rın azal­dı­ğı gü­nü­müz­de geri dö­nü­şü­mün önemi bir kez daha önem ka­zan­dı. Dünya üze­rin­de yüzde 98’i çelik bu­nun­da yüzde 95’i ye­ni­den kul­la­nı­la­bi­lir madde olan bir hurda bu­lun­ma­mak­ta. Gemi geri dö­nü­şü­mü bu ne­den­le eko­no­mik ve çev­re­sel açı­dan ya­pıl­ma­ya değer bir sek­tör­dür.

Gemi geri dö­nü­şüm sa­na­yi­nin ge­li­şi­mi için neler ya­pıl­ma­lı?
AB Gemi Geri Dö­nü­şüm Yö­net­me­li­ği ve Hong Kong söz­leş­me­si ile Av­ru­pa Bir­li­ği, Asya ve diğer ül­ke­le­rin­de dahil ol­du­ğu bir re­ka­bet sü­re­ci baş­la­dı. Sü­reç­te fir­ma­la­rın ka­lı­cı ya­tı­rım­lar yap­ma­sı büyük önem arz edi­yor. Ancak sek­tö­rün önün­de­ki en önem­li engel 2026 yı­lın­da sona erecek kira söz­leş­me­le­ri.
Fir­ma­la­rın kira söz­leş­me­le­ri­nin gemi inşa sek­tö­rün­de ol­du­ğu gibi söz­leş­me bitim ta­ri­hi olan 2026 ta­ri­hi bek­le­nil­me­den uza­tıl­ma­sı sek­tör­de ka­lı­cı ya­tı­rım­la­rın de­va­mı ve re­ka­bet için önem­li bir husus.